Miasto Lublin od 2018 r. realizuje projekt MAKING-CITY, którego celem jest rozwiązanie problemu nadmiernej emisji CO2 w miastach i zademonstrowanie transformacji miejskiego systemu energetycznego w kierunku miast o niskiej emisji dwutlenku węgla w oparciu o koncepcję PED (Positive Energy District). Realizacja wspomnianego projektu, to doskonała okazja do zaprezentowania rozwiązań Lublina w kontekście rozwoju zrównoważonego transportu publicznego. Okazją do tego było marcowe wydanie projektowego newslettera. Zachęcamy do lektury wywiadu z dr Krzysztofem Żukiem, Prezydentem Miasta Lublin.
Proszę przedstawić swoją rolę w lubelskiej podróży ku przyszłości neutralnej pod względem emisji dwutlenku węgla.
Już od 13 lat wspólnie zmieniamy Lublin i jestem dumny z tego, co udało nam się osiągnąć. Zrealizowaliśmy Strategię Rozwoju Miasta, o której mówiłem, kiedy po raz pierwszy zabiegałem o zaufanie mieszkanek i mieszkańców Lublina. Obiecywałem wówczas zmiany, które wprowadzą Lublin do I ligi polskich miast, dziś jesteśmy nowoczesną metropolią, która dba o wszystkie swoje mieszkanki i mieszkańców. Od 2010 roku Lublin przeszedł ogromną metamorfozę. Skoordynowane i przemyślane działania pozwoliły odmienić wizerunek miasta i odbudować go nie tylko pod względem gospodarczym, ale również w zakresie jakości codziennego życia. Mamy jasno rozrysowaną, wypracowaną wspólnie z mieszkankami i mieszkańcami strategię rozwoju Lublina do 2030 r. Czuję się zobowiązany, by w pełni ją zrealizować. Przed miastem pojawiają się nowe wyzwania. Jednym z nich jest uzyskanie neutralności klimatycznej, kluczowej z perspektywy kształtowania przyszłości Lublina oraz jakości życia jego mieszkanek i mieszkańców. Stanowi ona fundament rozwoju, gwarantuje bezpieczeństwo oraz tworzy nowe perspektywy społeczne i ekonomiczne, również w zakresie innowacyjnego rozwoju gospodarczego. Lublina rozwija się w sposób zrównoważony już od dawna, choćby z uwagi na rozpoczęcie ponad 10 lat temu działań na rzecz sieci niskoemisyjnego transportu. Dziś cele w tym zakresie są o wiele bardziej ambitne, a przede wszystkim obejmują zdecydowanie więcej dziedzin funkcjonowania miasta, o czym można przeczytać właśnie w Strategii Lublin 2030.
Proszę opisać postęp jaki Lublin dokonał w odniesieniu do rozwoju transportu zeroemisyjnego i jego dostosowania do szerszych celów środowiskowych.
Tradycja elektromobilności w Lublinie sięga połowy ubiegłego wieku, gdy na ulice miasta wyjechał pierwszy trolejbus, czyli autobus o napędzie elektrycznym podłączony do trakcji. Oczywiście ówczesne pojazdy różniły się od tych, które dzisiaj możemy spotkać na ulicach Lublina, jednak dzięki temu doświadczeniu łatwiej było nam elektryfikować tabor. Przełomowy okazał się 2015 rok, gdy miasto zakupiło pierwszy w pełni elektryczny autobus. Dzięki kolejnym inwestycjom w ekologiczną komunikację publiczną dziś Lublin jest jednym z polskich i europejskich liderów bezemisyjnego transportu publicznego. Miasto ma już 40% udział pojazdów zeroemisyjnych w całej flocie – obecny system liczy 99 trolejbusów oraz 40 autobusów elektrycznych. Od ubiegłego roku po ulicach Lublina jeździ również autobus wodorowy. W planie jest zakup kolejnych dwudziestu pojazdów napędzanych wodorem. W nowej perspektywie unijnej zakładamy dalszy rozwój elektromobilności i zakup ok. 100 pojazdów zeroemisyjnych.
Kolejnym ważnym momentem dla rozwoju lubelskiej komunikacji było podpisanie w ubiegłym roku umowy na zakup energii wytworzonej w 100 proc. z odnawialnych źródeł energii na potrzeby zasilenia trolejbusów i ładowarek autobusów elektrycznych. Z uwagi na korzyści płynące z tego rozwiązania kolejna umowa na zakup zielonej energii obowiązywać będzie do końca 2025 r.
Jednak komunikacja publiczna to nie tylko pojazdy, ale cały złożony system, dlatego zależy nam na jego całościowej optymalizacji tak, by zachęcić mieszkańców i pozostałych podróżnych do zmiany swoich nawyków transportowych i aktywnego korzystania z komunikacji publicznej, w tym z roweru miejskiego. Jednym z etapów tego planu jest optymalizacja tras i rozkładów komunikacji publicznej. Poprzedziły ją konsultacje społeczne i analizy zaplanowane równolegle z uruchomieniem nowoczesnego Dworca Lublin, kluczowej inwestycji dla miasta i regionu. Jej celem jest rozwój i usprawnienie systemu komunikacji publicznej, integrującego różne rodzaje transportu zbiorowego, nie tylko w Lublinie, ale również w obejmującym sąsiednie gminy Lubelskim Obszarze Funkcjonalnym.
Czy może nam Pan opowiedzieć o inspiracjach stojących za koncepcją Dworca Lublin i krótko nakreślić wpływ tej inwestycji na środowisko?
Zależało nam na stworzeniu w Lublinie zintegrowanego centrum komunikacyjnego, które zapewni wygodę podróży w ramach transportu zbiorowego mieszkańcom miasta i regionu. Dzisiaj Dworzec Lublin, który powstał przy udziale środków europejskich, łączy komunikację miejską z regionalną
i dalekobieżną. Powstał obok dworca PKP, dzięki czemu dodatkowo integruje autobusy i transport kolejowy, rewitalizując przy tym obszar, na którym się znajduje tak, aby stał się przyjazny dla podróżnych oraz mieszkańców.
Dworzec Lublin został zaprojektowany, jako jeden z najbardziej ekologicznych tego typu obiektów w Polsce i spełnia wysokie standardy w zakresie zrównoważonego rozwoju. Znajdziemy w nim szereg rozwiązań podyktowanych troską o środowisko. Dla przykładu, by zmniejszyć zużycie energii wykorzystano pomysł „budynku w budynku”, czyli otoczenia hali głównej dworca szklaną ścianą o niskim współczynniku przenikania ciepła. Betonowa ściana z mapą Lublina znajdująca się od strony południowej ma kumulować ciepło w ciągu dnia, a wieczorem je oddawać. Zadaszenie wiat przystankowych nad kieszeniowymi stanowiskami autobusów zbudowano z przejrzystych paneli szklanych, w których znajdują się ogniwa fotowoltaiczne o podwójnej funkcji – zaciemniania dla ochrony przed słońcem oraz dostarczania energii potrzebnej do obsługi dworca. Za sprawą systemu wykorzystania wody szarej, deszczówka ma być używana do celów sanitarnych oraz do podlewania roślin. Zaprojektowano również naturalne wietrzenie garażu podziemnego, czyli otwarcia w formie atrium wspierającego cyrkulację powietrza. W przestrzeniach, z których korzystać będą pasażerowie, ogrzewanie i chłodzenie płaszczyznowe zasilane jest z kaskady pomp ciepła. Efektywne wykorzystanie energii zapewnia sterowanie układami grzewczymi i wentylacyjnymi z funkcjami indywidualnego dostosowywania temperatur i automatyką czasową. Kolejnym ciekawym rozwiązaniem jest zastosowanie antysmogowej kostki brukowej. Prosta bryła sprzyja założeniom ekologicznym. Elementami wyróżniającymi i dekoracyjnymi konstrukcji są stalowe, ażurowe filary. Pierwsze szkice rzutu słupa inspirowane były lubelskimi wycinankami, ale ich linearne, nieco organiczne formy przypominać mogą pnącza winorośli – jeden z symboli Lublina. Dodają one lekkości całej konstrukcji. Oczywiście to tylko część rozwiązań, jakie wykorzystaliśmy. Dworzec Lublin to wyjątkowy projekt polskiej firmy Tremend, która połączyła kwestie istotne dla nas z własnym doświadczeniem, dzięki czemu dziś możemy o tej inwestycji opowiadać z dumą.
W jaki sposób Lublin zapewnia mieszkańcom aktywny udział w kształtowaniu rozwoju miasta i celów zrównoważonego rozwoju?
Przede wszystkim staramy się koncentrować na sprawach ważnych dla wszystkich mieszkanek i mieszkańców, niezależnie od narodowości, pochodzenia czy poglądów politycznych. Stwarzanie przestrzeni do działania i narzędzi partycypacji pozwala im uczestniczyć w podejmowaniu kluczowych dla miasta decyzji. Budżet Obywatelski, Zielony Budżet, Szkolny Budżet Obywatelski, Inicjatywa Lokalna – to część z nich, dzięki którym mieszkanki i mieszkańcy mają możliwość realizacji własnych inicjatyw w przestrzeni miejskiej z korzyścią dla jego zrównoważonego rozwoju. Przykładem są ogrody deszczowe czy nowe skwery, które powstają w Lublinie z inicjatywy mieszkańców w ramach Zielonego Budżetu – partycypacyjnego narzędzia umożliwiającego coroczną realizację projektów związanych tylko i wyłącznie z zielenią. Warto wspomnieć, że Lublin jako pierwsze miasto w Polsce wprowadził tego typu instrument.
Razem z mieszkankami i mieszkańcami planujemy też przyszłość naszego miasta, bo oprócz wspólnej realizacji projektów zależy nam na stałym kontakcie z mieszkańcami, polegającym na wymianie poglądów i formułowaniu potrzeb. Zadbaliśmy o ten dialog w procesie opracowywania Strategii Lublin 2030. Partycypacja społeczna stanowiła centralną koncepcją, która nam przyświecała, a kluczową metodę – udział mieszkanek i mieszkańców. Wyrazem takiego podejścia jest głębokie włączenie mieszkańców w proces decyzyjny poprzez przypisanie im ról realnych współtwórców koncepcji rozwoju miasta. W efekcie, w 2021 roku przyjęto społecznie akceptowalną Strategię Lublin 2030, programującą zrównoważony rozwój Lublina do 2030 roku. Kontynuacją działań konsultacyjnych realizowanych w ramach prac nad tym dokumentem, był projekt „Plan dla Dzielnic”, gdzie podczas spotkań, spacerów i warsztatów w 27 dzielnicach Lublina, wspólnie z mieszkańcami i Radami Dzielnic dokładnie przyjrzeliśmy się każdej z nich, by razem stworzyć opis ich priorytetów rozwojowych w perspektywie najbliższych lat. Jesteśmy w trakcie prac nad ostatecznym kształtem poszczególnych planów.
Jeśli chodzi o innowacyjne rozwiązanie polegające na zainstalowaniu paneli fotowoltaicznych na autobusach miejskich, czy może Pan opowiedzieć więcej o tym, jak współpraca z Politechniką Lubelską ewoluowała od 2013 roku i jaki wpływ miała na zmniejszenie zużycia paliwa w miejskim systemie transportu publicznego?
Największy przewoźnik na terenie Lublina – Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Lublinie (MPK Lublin) – współpracuje z Politechniką Lubelską od ponad 10 lat. W 2013 r. rozpoczęliśmy wspólny projekt, od samego początku zakładając, że przyczyni się on do zmniejszenia obciążenia alternatorów w autobusach, prowadząc do ograniczenia zarówno zużycia paliwa, jak i zagrożeń ekologicznych. Tak też się stało, dlatego zdecydowaliśmy wyposażyć w panele fotowoltaiczne pozostałe autobusy. Obecnie po ulicach Lublina jeździ już 213 autobusów z panelami na dachach. Badania jasno wskazują, że panele pozwalają na konkretne oszczędności. Przede wszystkim zmniejszają koszty eksploatacji pojazdów, zużycia paliwa oraz emisji CO2 do atmosfery.
Kolejny projekt, jaki MPK Lublin zrealizowało wspólnie z Politechniką Lubelską oraz Tele-Foniką Kable S.A., to budowa innowacyjnego magazynu energii, który znajduje się na terenie zajezdni autobusowej. Dzięki wykorzystaniu tego magazynu napięcie sieci trakcyjnej zostało ustabilizowane na optymalnym dla trolejbusów poziomie. Całkowicie zniwelowane zostały przekroczenia mocy średniej piętnastominutowej. Poza tym magazyn stanowi buforowe źródło energii, które jest w stanie zasilić zajezdnię trolejbusową przez godzinę. Z przeprowadzonych analiz wynika, że całość kosztów poniesionych przez MPK Lublin przy realizacji projektu, zwróci się w ciągu 2 lat. Zdobyta dzięki temu wiedza i doświadczenie pozwalają nam również lepiej zrozumieć i wykorzystać ten rodzaj infrastruktury energetycznej.
Jak ocenia Pan udział Lublina w projekcie MAKING-CITY? Czy możesz podzielić się najistotniejszymi obserwacjami i wnioskami wyciągniętymi z projektu MAKING-CITY dla Lublina?
Projekt MAKING-CITY trwa od 2018 roku. W tym czasie mieliśmy możliwość niezwykle dokładnie poznać współpracujące miasta – ich specyfikę, uwarunkowania, wyzwania i sukcesy. Otrzymaliśmy wiedzę, którą musimy teraz jak najlepiej wykorzystać z uwzględnieniem naszych warunków i potrzeb. Oczywiście w centrum zainteresowania badawczego projektu znajduje się koncepcja Dystryktu Pozytywnego Energetycznie, jednak nie da się przejść obojętnie obok pozostałych efektów, jakimi są nawiązane kontakty, a w efekcie współpraca, która z całą pewnością przyczyni się do jeszcze bardziej efektywnego transferu wiedzy i innowacji w zakresie osiągania neutralności energetycznej w Europie. Jestem też przekonany, że pomimo oficjalnego podziału na miasta wiodące i miasta podążające, wszystkie miasta zrzeszone w projekcie zarówno uczą się od siebie, jak i mogą stanowić inspirację na lata.
Marcowe wydanie newslettera dostępne na stronie projektu.
